Zespół policystycznych jajników (PCOS) to jedno z najczęściej diagnozowanych zaburzeń hormonalnych u kobiet w wieku rozrodczym – dotyczy nawet 10–13% z nich. W gabinetach ginekologicznych nierzadko obserwujemy sytuację, w której kobieta z nowo rozpoznanym PCOS automatycznie otrzymuje receptę na tabletki antykoncepcyjne. Często bez dokładnego wyjaśnienia, dlaczego i czy w ogóle ich potrzebuje. Tymczasem leczenie PCOS powinno być zawsze dostosowane do potrzeb konkretnej pacjentki – nie do uproszczonego schematu.
W tym artykule postaram się odpowiedzieć na pytanie, które często słyszę od moich pacjentek: „Czy muszę brać antykoncepcję hormonalną, skoro mam PCOS?” Omówię, kiedy tabletki hormonalne rzeczywiście są wskazane, jakie przynoszą efekty, jakie niosą potencjalne ryzyko i kiedy lepiej poszukać innego rozwiązania. Jeśli szukasz rzetelnych informacji o leczeniu PCOS, jesteś w dobrym miejscu.
Kiedy antykoncepcja hormonalna może pomóc w leczeniu PCOS?
Nieregularne cykle i objawy nadmiaru androgenów – czyli kiedy leczenie jest zasadne
Jednym z podstawowych wskazań do zastosowania złożonych doustnych środków antykoncepcyjnych u kobiet z PCOS jest obecność nieregularnych lub bardzo rzadkich miesiączek. Brak owulacji przez długi czas może prowadzić do przerostu błony śluzowej macicy (endometrium), co w konsekwencji zwiększa ryzyko wystąpienia rozrostów, a w dłuższej perspektywie nawet raka endometrium. Tabletka antykoncepcyjna pozwala uregulować cykl i zmniejszyć to ryzyko.
Drugim ważnym wskazaniem są objawy klinicznego hiperandrogenizmu, czyli nadmiaru męskich hormonów – głównie testosteronu – w organizmie kobiety. To właśnie one odpowiadają za trądzik, przetłuszczające się włosy i skórę, a także hirsutyzm, czyli nadmierne owłosienie w miejscach typowych dla mężczyzn. W takich sytuacjach hormonalna antykoncepcja może pomóc zmniejszyć poziom androgenów i złagodzić te objawy.
Co istotne, w najnowszych wytycznych z 2023 roku podkreślono, że antykoncepcja doustna powinna być rozważana tylko wtedy, gdy u pacjentki występują konkretne dolegliwości – nie jako domyślna terapia po diagnozie PCOS. Jeśli kobieta ma regularne miesiączki i nie dokuczają jej objawy androgenizacji, nie ma konieczności włączania leczenia hormonalnego.
Potrzeba antykoncepcji przy PCOS – czyli podwójna korzyść
Wielu kobietom z PCOS zależy nie tylko na poprawie cykli i objawów hormonalnych, ale również na skutecznej antykoncepcji. W takich przypadkach tabletki antykoncepcyjne mogą być dobrym rozwiązaniem, ponieważ łączą w sobie funkcję terapeutyczną i zapobiegającą ciąży.
Jeśli pacjentka planuje unikać ciąży przez najbliższy czas, a jednocześnie zmaga się z nieregularnymi miesiączkami lub trądzikiem, wybór antykoncepcji hormonalnej może być korzystny. Jednak i w tym przypadku decyzja powinna być świadoma, a pacjentka dobrze poinformowana o możliwych efektach ubocznych i przeciwwskazaniach.
Jaki preparat wybrać i na co zwracać uwagę przy jego doborze w PCOS?
Estrogen – mniej znaczy bezpieczniej?
Choć intuicyjnie można by przypuszczać, że wyższe dawki estrogenu lepiej „zadziałają” na objawy PCOS, badania pokazują, że nie ma znaczącej różnicy między niskimi (20–30 µg etynyloestradiolu) a wyższymi dawkami w redukcji hirsutyzmu. Dlatego rekomenduje się stosowanie możliwie najniższej skutecznej dawki, by ograniczyć ryzyko działań niepożądanych, takich jak nadciśnienie, bóle głowy, zwiększone ryzyko zakrzepicy czy wpływ na profil lipidowy.
Rodzaj progestagenu – czy ma znaczenie?
Wybór progestagenu, czyli drugiego składnika tabletki, również ma znaczenie. Niektóre progestageny (np. drospirenon, octan cyproteronu) mają dodatkowe właściwości antyandrogenowe, co może być przydatne w leczeniu trądziku czy nadmiernego owłosienia. Warto jednak pamiętać, że np. preparaty z octanem cyproteronu wiążą się z wyższym ryzykiem zakrzepicy i nie powinny być stosowane długoterminowo bez kontroli.
Przeciwwskazania i możliwe działania niepożądane
Kiedy złożonej antykoncepcji absolutnie nie wolno stosować u pacjentek z PCOS?
Tabletki antykoncepcyjne nie są dla każdego. Ich stosowanie jest przeciwwskazane m.in. u kobiet z przebytą zakrzepicą żylną, udarem, migreną z aurą, nowotworem piersi, ciężkimi chorobami wątroby czy u kobiet palących po 35. roku życia. To tylko kilka z bezwzględnych przeciwwskazań, które lekarz powinien dokładnie omówić z pacjentką.
Efekty uboczne, o których warto wiedzieć
Dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne mogą powodować wiele efektów ubocznych – od łagodnych, jak nudności, bóle głowy czy wahania nastroju, po poważniejsze, takie jak zwiększone ryzyko zakrzepicy żylnej. W praktyce klinicznej obserwuje się, że większość kobiet dobrze toleruje tabletki, ale każda pacjentka jest inna – dlatego tak ważna jest otwarta rozmowa z lekarzem i czujna obserwacja organizmu po rozpoczęciu terapii.
Jakie są alternatywy dla tabletek antykoncepcyjnych?
Metformina – jeśli problemem w PCOS jest insulinooporność
Metformina to lek pierwszego wyboru u pacjentek z PCOS i zaburzeniami gospodarki węglowodanowej. Pomaga poprawić wrażliwość na insulinę, reguluje cykle i zmniejsza ryzyko cukrzycy typu 2. Nie ma działania antykoncepcyjnego, ale może być świetnym uzupełnieniem terapii – lub jej głównym składnikiem w odpowiednich przypadkach.
Progestageny jednoskładnikowe i inne opcje
Doustne progestageny, wkładki hormonalne, implanty czy zastrzyki mogą być alternatywą dla kobiet, które nie tolerują estrogenów. Ich działanie antykoncepcyjne jest dobre, ale nie wpływają one na hiperandrogenizm czy trądzik tak skutecznie jak tabletki dwuskładnikowe.
Rola pacjentki w leczeniu PCOS – czyli dlaczego „shared decision making” ma znaczenie
Leczenie PCOS nie powinno odbywać się „za plecami” pacjentki. Coraz więcej kobiet oczekuje dziś partnerskiej relacji z lekarzem, w której wspólnie podejmują decyzje o leczeniu. Takie podejście, oparte na edukacji, empatii i zaufaniu, przynosi lepsze efekty terapeutyczne i większe zadowolenie pacjentek z opieki.
W przypadku antykoncepcji hormonalnej szczególnie ważne jest, by każda kobieta rozumiała, dlaczego dany preparat został zaproponowany, jakie przyniesie efekty i jakie niesie ryzyko. Tylko wtedy można mówić o świadomej decyzji i odpowiedzialnym leczeniu.
Podsumowanie
Nie każda kobieta z PCOS musi przyjmować hormonalne środki antykoncepcyjne. Ich zastosowanie ma sens tylko wtedy, gdy spełniają konkretne cele terapeutyczne – regulują cykl, zmniejszają objawy androgenizacji, zapewniają ochronę przed ciążą. Zawsze jednak decyzja powinna być poprzedzona dokładną oceną indywidualnej sytuacji pacjentki – jej objawów, planów rozrodczych, preferencji i ewentualnych przeciwwskazań.
Jako lekarz, zawsze staram się budować z pacjentką relację opartą na zaufaniu i wiedzy. Jeśli ten temat Cię zainteresował, zachęcam do zapoznania się z innymi artykułami na mojej stronie oraz dołączenia do newslettera. Jeśli potrzebujesz natomiast skonsultować swoje dolegliwości i dotychczasowe leczenie, zachęcam do umówienia wizyty. Razem możemy znaleźć rozwiązanie, które będzie najlepiej dopasowane właśnie do Ciebie.